کلمات دواملایی سردستۀ نایکدستی‌اند و مصیبت‌بار. پرسش‌های گیج‌کننده‌ای مثل «دکترا درست است یا دکتری» زاییدۀ همین کلمات است. نایکدستی‌ها مثل گردوغبار بر خط می‌نشینند و آنچه به ما در گردگیری خط کمک می‌کند، فرهنگ املاییِ «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» است. فرهنگ املایی در این مسئله، هر دو املای دکترا یا دکتری را درست می‌داند. از همین رو برای برگزیدن یکی از آن‌ها ناچاریم به دیدگاه صاحب‌نظران مراجعه کنیم که «دکتری» را برتر می‌دانند.

فرهنگ‌نویسان چه؟ به نظرشان دکترا صحیح است یا دکتری؟

فرهنگ دهخدا در پای این واژه معنای «دکتربودن» و فرهنگ معین و عمید «درجۀ دکتری و اجتهاد» را آورده‌اند.

فرهنگ سخن در دوراهی دکترا یا دکتری نظرش به مسیر دکتری است و معتقد است این املا برای زبان فارسی برازنده‌تر است. در این فرهنگ آمده است که دکترا  (doctorat)واژه‌ای فرانسوی است. واژۀ فرانسوی دکتر (docteur) در معنای بالاترین درجۀ دانشگاهی که نشانۀ تخصص در رشته‌ای خاص است به کار می‌رود. واژۀ دکتری از ترکیب کلمۀ فرانسوی دکتر با یای اسم‌ساز فارسی ساخته شده است. در زبان معیار بهتر است به‌جای دکترا از دکتری که بر اساس قانون‌های زبان فارسی ساخته شده است، استفاده کنیم.

استاد نجفی هم دربارۀ املای درست کلمه هم‌سو با فرهنگ سخن است. به نظر ایشان اگر واژۀ جدیدی از زبان بیگانه وام می‌گیریم؛ بهتر است هم‌خانواده‌ها و قوم‌وخویش‌هایش را با فارسی وصلت ندهیم. درواقع باید از خانوادۀ آن واژۀ بیگانه، یکی را برگزینیم که مفهوم همه را پوشش دهد و اگر خواستیم با آن واژه‌سازی یا واژه‌بازی کنیم، هنجارهای زبان فارسی را در آن واژه‌پردازی‌ها به کار ببریم. برای همین در انتخاب بین دکترا یا دکتری، دومی برای فارسی خوش‌هضم‌تر است. مشابه‌های آن هم به ذهن همه می‌رسد؛ مهندسی، استادی، کارشناسی، افسری و مانند آن.

با این تفاصیل اگر هنوز شک دارید که دکترا درست است یا دکتری، بنا بر مطالبی که گفتیم املای درست کلمه «دکتری» است. حتی بهتر است آن را به همین شکل بیان کنیم تا لبخند فارسی گشوده‌تر شود. چند نمونه از کاربردهای این واژه:

·         «ویلیام فون‌هیپل» زادۀ آلاسکا و دارای مدرک کارشناسی از دانشگاه ییل و مدرک دکتری از دانشگاه میشیگان است.

·         دانشجوی دکتری ماشین چاپ مقاله نیست!

هدیۀ ویراویراست: سپاس از اینکه مقاله را تا پایان خواندید و با ما همراهید. شما را به لذت خواندن شعر زیبای زیر از استاد سخن، سعدی شیرازی، دعوت می‌کنیم.

ما برای نوشتن دربارۀ دکترا یا دکتری از منابعی استفاده کرده‌ایم. فهرست آن‌ها را اینجا قرار می‌دهیم تا اگر دوست داشتید، دراین‌باره بیشتر بخوانید.

📖  فرهنگ عمید، مدخل دکترا.

📖  فرهنگ معین، مدخل دکترا.

📖  فرهنگ دهخدا، مدخل دکتری.

📖 انوری، حسن و یوسف عالی عباس‌آباد. (1385). فرهنگ درست‌نویسی سخن. تهران: سخن.

📖صادقی، علی‌اشرف و زندی‌مقدم، زهرا. (1394). فرهنگ املای خط فارسی، براساس دستور خط فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی (نشر آثار).

📖 نجفی، ابوالحسن. (1370). غلط ننویسیم (فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

نمونه‌ها را هم از سایت‌های زیر برداشته‌ایم:

https://kafebook.ir/%da%a9%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%ac%d9%87%d8%b4-%d8%a7%d8%ac%d8%aa%d9%85%d8%a7%d8%b9%db%8c/

https://www.isna.ir/news/1400090604103/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%86-%DA%86%D8%A7%D9%BE-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA

به‌کوشش گروه زبان‌شناسی ویراویراست

با قلم امیرعلی حسینی